Het Maarkels Landschap streeft ernaar zuinig te zijn op de typische verschillen in landschap, bebouwing en op de landschapselementen en deze waar nodig te versterken, zodat voor toekomstige generaties een prachtig landschap overblijft.
Het Markelose landschap
Kenmerkend voor het Markelose landschap zijn de glooiingen, ontstaan in de ijstijden. Eeuwenlange bewoning langs de dekzandruggen en op de zandkoppen maakten van het Markelose landschap vervolgens een uniek agrarisch cultuurlandschap. Reizend door het landschap is dit op op verschillende plekken nog goed zichtbaar. Je ziet oude erven met hun kenmerkende praktische indelingen. Het bedrijfsgedeelte richt zich naar de weg, zodat de gemeenschappelijke (marke)gronden makkelijk kunnen worden bereikt. In de later in cultuur gebrachte gebieden zijn de jongere erven gebieden strak ingericht met de gronden rondom de boerderij.
Op de erven in het westelijke en zuidelijke deel van Markelo ,vallen de boerderijen met de wolfseindkappen en de dwarsritschuren op. Richting het noordoosten zijn de invloeden van de noordoost-Twentse bouwstijl zichtbaar. Hoge houten topgevels vormen daar de boventoon. Juist dat grote verschil in bouwstijl sterk verbonden aan het gevarieerde landschap waarin de boerderijen liggen maakt Markelo uniek.
De boerenerven dateren uit de tijd dat mens en natuur sterk verbonden waren. De meeste “natuur”, bestaat uit landschapselementen die door de mens gemaakt zijn.
Natuur en mens maakten een karakteristiek landschap
In de voorlaatste ijstijd, zo’n 200.000 jaar geleden, schoof vanuit het hoge noorden een dik pak landijs over het noordoosten van Nederland. Het stuwde enorme bergen zand en grind op. Zo ontstonden onder andere de Veluwe, de Utrechtse Heuvelrug en ook de Sallandse Heuvelrug. Tussen de Sallandse heuvelrug en de heuvels in het oosten van Twente perste het landijs een dikke laag keileem samen. Op deze haast ondoordringbare laag ontstonden later de natte lage gronden van Twente.
In de laatste ijstijd, zo’n 70.000 jaar geleden, legden de toendrawinden een dik pak zand over het landschap, afkomstig van onder andere de Sallandse heuvels.
Het Markelose landschap vormt de overgang tussen de Sallandse heuvels en de laagtes van Twente. Nog steeds zijn de hogere heuvels, als de Friezen-, Markelose- en Herikerberg, en de lagere natte delen als het Elsenerbroek en Kerspel-Goor goed herkenbaar.
Aan de westzijde van de Sallandse Heuvelrug vormde het landijs het IJsseldal. De zijbeken van de IJssel, waaronder de Schipbeek, reiken ook tot het Markelose gebied. Het Markelose landschap is niet alleen door natuurkrachten bepaald. De mensen die eeuwenlang op de zandkoppen in de “Twentse laagte” en op en langs de dekzandruggen in het “Sallandse deel” van Markelo leefden hebben ook invloed gehad. Zo heeft het potstalsysteem bijvoorbeeld lange tijd het het landschapsbeeld bepaald. Ruilverkaveling en landbouwmechanisatie veranderden het landschap later, waardoor streekeigen kenmerken verdwenen. Toch zijn op verschillende plaatsen nog karakteristieke Markelose gebieden, erven en gebouwen te vinden, waardoor de woon- en werkwijze van onze voorouders nog is af te lezen in het landschap.
Voor meer informatie over het Markelose landschap en de typische kenmerken van de verschillende buurtschappen en erven rond Markelo kunt u het beste de uitgave van Maarkels Landschap Omstreeks Markelo raadplegen.
Agrarisch en particulier natuurbeheer rond Markelo
Een natuurlijk agrarisch cultuurlandschap kan het streekeigen landschap versterken. Natuuraanleg, beheer en onderhoud wordt bovendien steeds interessanter voor agrariërs. In collectief verband kan efficiënter worden gewerkt. Maarkels Landschap en de Initiatiefgroep Elsenerbroek hebben daarom in 2005 het initiatief genomen om een agrarische natuurvereniging (ANV) op te richten.
ANV Hooltwark is in 2006 opgericht en functioneert sindsdien als een onafhankelijke zelfstandige organisatie met een eigen bestuur, leden en een landschapsonderhoudsploeg. ANV Hooltwark beschikt over specifieke kennis over aanleg en onderhoud van landschapselementen en subsidieregelingen. Hierdoor kunnen naast de diensten van de landschapsonderhoudsploeg in voorkomende gevallen ook subsidies worden aangevraagd voor de eigenaren.
Het werkgebied van ANV Hooltwark bestaat uit het grondgebied van de gemeenten Hof van Twente en Haaksbergen. Meer informatie over ANV Hooltwark is te vinden op de website van de vereniging www.hooltwark.nl
Meidoornhagen
Een meidoornhaag is een landschapselement dat vroeger gebruikt werd om het vee tegen te houden. Zo werd bijvoorbeeld voorkomen dat ze de moestuin inliepen en alles opaten. Eigenlijk een soort prikkeldraad, maar dan door de natuur gemaakt. Hoe ouder en breder een haag, hoe meer verschillende planten er in zo’n haag groeien. Soorten die veel in een meidoornhaag voorkomen zijn: essen, iepen, sleedoorns, vlierstruiken, bramen en de Gelderse roos. Door al die verschillende planten komen er ook meer dieren op de haag af. Vogeltjes broeden er en vinden er insecten en zaadjes. Egeltjes gaan er op zoek naar voedsel en de das gebruikt de haag om veilig te wandelen van het ene bied naar het andere.
Meidoornhagen komen al heel lang voor in Nederland. De Romeinse keizer Julius Ceasar had het al over de stekelige hagen die gebruikt werden om de vijand te weren.
Knotbomen
In het landschap treffen we op verschillende plekken knotbomen aan. De bekendste zijn de knotwilgen. Maar ook de knotlinde op de boererven en de (meer bijzondere) knoteik passen in het Markelose landschap. Zie voor verdere informatie de sites van www.landschapoverijssel.nl of www.landschapsbeheernederland.nl.
Het eetbare erf
Maarkels Landschap bestond in 2012 en wil in het jaar dat ze 10 jaar bestaat activiteiten organiseren waar belangstellenden kennis kunnen maken met de werkzaamheden van de Stichting en een nieuw initiatief ontplooien. Het thema voor 2012 is “vergeten groente – het eetbare erf”.
In de aanloop naar het jaar 2013, het jaar van de boerderij, wil de stichting vooral de belangstelling van het erf rondom de boerderij wekken. Omdat de Stichting Maarkels Landschap vooral een stimulator wil zijn van plaatselijke initiatieven en belangstellende inwoners van Markelo met raad en daad wil bijstaan, hoopt zij dat de activiteiten een start kunnen worden van een nieuw project.
Met het thema “vergeten groente – het eetbare erf” sluiten we aan bij de behoefte van velen om zorgvuldig en met aandacht bezig te zijn met ons voedsel. Met een knipoog naar de slowfood beweging willen we vooral weer oog te krijgen voor alles wat in het seizoen om het huis en in de omgeving aan eetbare waar te telen en vinden is. Zowel de moestuin als boom- en fruitgaard, maar ook de natuur rondom biedt vele verrassende vergeten eetbare producten.
Aandacht voor begrippen als zelfvoorziening en genoeg-is-genoeg, zorgvuldigheid en streekeigen voedsel staan centraal.
Maarkels Landschap wil enkele belangrijke elementen van het thema centraal stellen zoals:
- de plaats van de moestuin op het erf, zowel historisch gezien maar ook in de huidig tijd, eventueel na herinrichting van het erf.
- de (voor)bewerking van de grond, met aandacht voor vruchtbaarheid, bodemleven.
- zaai- en pootmomenten en –principes.
- oogst en vruchtgebruik, seizoensgebondenheid, bereiding en conservering
Moestuinieren met kinderen van de basisschool
Maarkels Landschap heeft in het kader van het thema “het eetbare erf” in samenwerking met de Welkoop in Markelo een moestuinproject georganiseerd voor basisschoolleerlingen.
De basisscholen in Markelo, Elserike, de Brookschole , Stokkum, Ichthus en de Zwaluw hebben zich aangemeld om mee te doen met dit project. Met een doos vol spulletjes en zaadjes en een mooie handleiding konden ze een moestuin gaan inrichten en verzorgen. Maar vooral ook volgen hoe de zaadjes ontkiemen, de plantjes gaan groeien en of de groenten ook lekker smaken. De kinderen werden begeleid door een van de leerkrachten en eventueel een deskundige uit de buurt.
De kinderen konden meedoen met een wedstrijd en daarbij kiezen uit de volgende mogelijkheden:
- Maak van alle stapjes die je zet een leuk moestuindagboek.
- Maak bijzondere foto’s van wat in de moestuin groeit.
- Maak een beeldverslag (striptekeningen of foto’s) hoe je te werk bent gegaan.
In de eerste week van oktober zijn alle mooie resultaten tentoongesteld en door een jury beoordeeld. De beste drie van het moestuindagboek, de bijzondere foto en van het beeldverslag krijgen een mooie prijs. Alle deelnemers aan dit project krijgen een leuk aandenken. Om mee te doen konden ze zich opgeven bij de leerkracht die de moestuin begeleidde.
